Οι κανόνες του συλλαβισμού

Τα σύμφωνα είναι:

[β], [γ], [δ], [ζ], [θ], [κ], [λ], [μ], [ν], [π], [ρ], [σ], [τ], [φ], [χ]

Τα φωνήεντα (φωνηεντικοί φθόγγοι) είναι:

[α], [ε], [ι], [ο], [ου]

Οι φθόγγοι (ήχοι) που χρησιμοποιούνται στον προφορικό λόγο διακρίνονται σε φωνήεντα και σύμφωνα.

Οι φθόγγοι της ελληνικής γλώσσας είναι:

[α], [ε], [ι], [ο], [ου]
και
[β], [γ], [δ], [ζ], [θ], [κ], [λ], [μ], [ν], [π], [ρ], [σ], [τ], [φ], [χ], [μπ], [ντ], [ντζ], [ντσ], [γκ], [τσ], [τζ]

Βασικές έννοιες

Φθόγγοι

Είναι απλές φωνές (μονάδες του προφορικού λόγου) με τις οποίες σχηματίζονται οι λέξεις.

Τα γράμματα

Τα γράμματα με τα οποία γράφουμε τους φθόγγους είναι:

Για τα φωνήεντα: α, ε, η, ι, υ, ο, ω
Για τα σύμφωνα: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, π, ρ, σ, τ, φ, χ [τα "ξ" και "ψ" είναι διπλά σύμφωνα]

Ακολουθία φθόγγων:

Είναι η διάταξη δύο ή περισσότερων φθόγγων σε μια λέξη.

Φωνηεντικό σύμπλεγμα (σύμπλεγμα φωνηέντων): 

Είναι η διάταξη φθόγγων που αποτελείται από φωνήεντα.

Τα είδη των φωνηεντικών συμπλεγμάτων:

Δίψηφα ή διγράμματα φωνήεντα:

αι, ει, οι, ου, υι

Συνδυασμοί:

αυ, ευ

Δίφθογγοι:

αη, αϊ, οη, οϊ

Καταχρηστικοί δίφθογγοι:

• εια (δουλειά), ειε (άδειες), ειο (άδειος), ειου (αργαλειού), ειω (άδειων, λειώνω)
• ια (χρονιά), ιε (ίδιες), ιο (ίδιος), ιου (καινούργιου), (παιδιού), ιων (ματιών)
• οια (κάποια), οιε (οποιεσδήποτε), οιο (ποιος), οιου (τέτοιους)
• υα (μυαλό), υο (δυο), υου (σταχυού), υω (Καρυωτάκης, σταχυών)

Το φαινόμενο της συμπροφοράς αυτών των δύο φθόγγων ονομάζεται συνίζηση.

Σύμπλεγμα συμφώνων:

Είναι η διάταξη φθόγγων που αποτελείται από σύμφωνα.

Είδη φωνηεντικών συμπλεγμάτων:

Δίψηφα ή διγράμματα σύμφωνα:

γκ, µπ, ντ, τσ, τζ

Διπλά σύμφωνα:

ξ [κ]+[σ], ψ [π]+[σ]

Όμοια σύμφωνα:

ββ, γγ, κκ, λλ, μμ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ

β. βγ, βδ, βλ, βρ
γ. γδ, γκ, γκλ, γκρ, γλ, γν, γρ
δ. δρ
θ. θλ, θν, θρ
κ. κβ, κλ, κν, κρ, κτ
μ. μν, μπ, μπλ, μπρ
ν. ντ, ντρ
π. πλ, πν, πρ, πτ
σ. σβ, σγ, σθ, σκ, σκλ, σλ, σμ, σμπ, σν, σπ, σπλ, σπρ, στ, στρ, σφ, σφρ, σχ
τ. τζ, τμ, τρ, τσ
φ. φθ, φκ, φλ, φρ, φτ, φχ
χ. χθ, χλ, χν, χρ, χτ

Συμπλέγματα συμφώνων από τα οποία αρχίζουν ελληνικές λέξεις

Πρόκειται για διάταξη δύο (2) συμφώνων ή τριών (3) συμφώνων. .

Βασικοί κανόνες του συλλαβισμού

Κανόνας 5: Στην αρχή μιας λέξης, σύμφωνο, σύμπλεγμα συμφώνων ή διάταξη 3 (τριών) συμφώνων σχηματίζει συλλαβή με το επόμενο φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων.

Κανόνας 6: Ένα σύμφωνο ανάμεσα σε δύο φωνήεντα ή συμπλέγματα φωνηέντων σχηματίζει συλλαβή με το επόμενο φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων.

Κανόνας 7: Δύο σύμφωνα ανάμεσα σε φωνήεντα ή συμπλέγματα φωνηέντων σχηματίζουν συλλαβή με το επόμενο φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων αν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη.

Διαφορετικά, το πρώτο σύμφωνο σχηματίζει συλλαβή με το προηγούμενο φωνήεν, και το δεύτερο με το επόμενο φωνήεν.

Κανόνας 8: Τα όμοια σύμφωνα σχηματίζουν συλλαβή με τον ακόλουθο τρόπο: το πρώτο με το προηγούμενο φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων, και το δεύτερο με το επόμενο φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων.

Κανόνας 9: Τρία σύμφωνα ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συγκροτούν συλλαβή με το επόμενο φωνήεν, εφόσον από τα δύο πρώτα σύμφωνα αρχίζει ελληνική λέξη:
ε- χθρός (αρχίζει ελληνική λέξη από χθ: χθεσινός).

Διαφορετικά, το πρώτο σύμφωνο σχηματίζει συλλαβή με το προηγούμενο φωνήεν και τα υπόλοιπα με το επόμενο φωνήεν.

Κανόνας 1: Πυρήνα / αφετηρία / βάση μιας συλλαβής αποτελεί ένα φωνήεν ή/και ένα σύμπλεγμα  φωνηέντων.

Κανόνας 2: Σε μια συλλαβή που περιέχει καταχρηστικό δίφθογγο προηγείται ή/και ακολουθεί σύμφωνο  (κου-τιού, μα-τιών).

Κανόνας 3: Ένα φωνήεν ή/και ένα σύμπλεγμα φωνηέντων σχηματίζει συλλαβή, εκτός αν ισχύει ο κανόνας 2.

Κανόνας 4: Ένα σύμφωνο και ένα σύμπλεγμα συμφώνων (χωρίς την παρουσία φωνήεντος ή συμπλέγματος φωνηέντων) δεν σχηματίζουν συλλαβή ελληνικής λέξης.

Η λέξη "σύμφωνο", άλλωστε, σημαίνει τον "φθόγγο που εκφωνείται μαζί". Αυτό σημαίνει ότι ένα σύμφωνο ή ένα σύμπλεγμα συμφώνων "εκφωνείται μαζί" με φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων. 

Κανόνας 1: Δεν αρχίζει ελληνική λέξη με όμοια σύμφωνα. 

Κανόνας 2: Δεν υπάρχει συλλαβή με τη διάταξη: σύμφωνο ανάμεσα σε φωνήεντα: ΦΣΦ

Κανόνας 3: Υπάρχουν συλλαβές με την ακόλουθη διάταξη: Φωνήεν [Φ] ανάμεσα σε δύο σύμφωνα [Σ] (π.χ. α-έ-ρας: ΣΦΣ).

Κανόνας 4: Ο μέγιστος αριθμός φωνήεντων σε μια συλλαβή είναι 4 (π.χ. αργα-λειού ΣΦΦΦΦ).

Κανόνας 5: Ο μέγιστος αριθμός συμφώνων σε μια συλλαβή ελληνικής λέξης είναι 4 (π.χ. σπρωγ-μένος: ΣΣΣΦΣ, ο-σφυ-ο-κά-μπτης: ΣΣΣΦΣ).

Κανόνας 6: Ο μέγιστος αριθμός συμφώνων που προηγούνται ενός φωνήεντος σε μια συλλαβή είναι 3 (π.χ. ά-στρο, γκρα-βού-ρα: Φ-ΣΣΣΦ).

Κανόνας 7: Σε μια συλλαβή, το διπλό σύμφωνο (ξ ή ψ) ακολουθείται πάντα από ένα φωνήεν ή σύμπλεγμα φωνηέντων (π.χ. έ-ξα-ψη, τα-ψιού).

Κανόνας 8: Σε μια συλλαβή, ένα διπλό σύμφωνο δεν ακολουθείται ποτέ από σύμφωνο ή σύμπλεγμα συμφώνων (α-πέκ-κρι-ση).

Συμπληρωματικοί κανόνες

Ερευνητικές προτάσεις

Είναι αναγκαία η διαφοροποίηση φθόγγων και γραμμάτων:

Φθόγγοι είναι οι ήχοι που παράγουμε όταν προφέρουμε μια συλλαβή ή μια λέξη.
Γράμματα είναι τα σύμβολα με τα οποία αναπαριστούμε τους φθόγγους.

Πιθανόν να είναι αναγκαίοι οι ακόλουθοι ορισμοί:

Φωνηεντικό στοιχείο, ώστε να αναφερθούμε σε φωνήεντα και συμπλέγματα φωνηέντων (φθόγγων ή/και γραμμάτων).

Φωνηεντική διάταξη, ώστε να αναφερθούμε σε διατάξεις φωνηέντων και συμπλεγμάτων φωνηέντων (φθόγγων ή/και γραμμάτων).

Συμφωνικό στοιχείο, ώστε να αναφερθούμε σε σύμφωνα και συμπλέγματα συμφώνων (φθόγγων ή/και γραμμάτων).

Βιβλιογραφία

David Holton, Peter Mackridge, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton: Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, μτφρ. Βασίλης Σπυρόπουλος, ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα 1999, 2005.

Αγαπητός Γ. Τσοπανάκης: Νεοελληνική Γραμματική, (δεύτερη έκδοση), ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ, Θεσσαλονίκη, 1994.

Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html

Μανόλης Τριανταφυλλίδης: Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), πρώτη έκδοση 1941, ανατύπωση της έκδοσης του 1993, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1996.

Μανόλης Τριανταφυλλίδης: Νεοελληνική Γραμματική, Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα.

Μαρία Τζεβελέκου, Βίκυ Κάντζου, Σπυριδούλα Σταμούλη: Βασική Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου, Αθήνα, 2007.

Σωφρόνης Χατζησαββίδης, Αθανασία Χατζησαββίδου: Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄ Β΄ Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα.

Χρ. Τσολάκη: Νεοελληνική Γραμματική της Ε΄ και της ΣΤ΄ Δημοτικού, ΟΕΔΒ, ΣΤ΄ έκδοση, Αθήνα 1983.

Χρήστος Κλαίρης, Γεώργιος Μπαμπινιώτης: Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Δομολειτουργική-Επικοινωνιακή, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 2005.

Γλώσσα