Κανόνες τονισμού

Οι κανόνες του μονοτονικού συστήματος

Τονίζονται:

1. Κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές.

2. Ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή:
• Θα χαρίσω αυτό το βίβλίο ή στον Γιάννη ή στη Μαρία.

3. Τα ερωτηματικά πού και πώς σε ευθεία ή σε πλάγια ερώτηση.
• Πού πήγες; Πώς σε λένε; Μας είπε πώς τον λένε.

Το πού και το πώς τονίζεται και στις ακόλουθες περιπτώσεις:
• πού να σου τα λέω,
• από πού κι ως πού,
• πού και πού,
• αραιά και πού.
• Τους έστειλες το γράμμα; Πώς!
• Πώς βαριέμαι!
• Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω.)

4. Κάθε λέξη που παρουσιάζεται ως μονοσύλλαβη ύστερα από έκθλιψη ή αποκοπή:
• έκθλιψη: είν ανάγκη, ήρθ’ εκείνος, μήτ’ εσύ μήτ’ εγώ.
• αποκοπή: φέρ’ το, κόψ’ τους, άσ τον κτλ.

5. Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τα), όταν, κατά την ανάγνωση, υπάρχει πιθανότητα σύγχυσης της προσωπικής με την κτητική αντωνυμία:
• Ο πατέρας μού είπε (= ο πατέρας είπε σ’ εμένα) # Ο πατέρας μου είπε (= ο δικός μου πατέρας είπε).
• Η δασκάλα μάς τα έδωσε (= η δασκάλα τα έδωσε σ’ εμάς) # η δασκάλα μας τα έδωσε (= η δική μας δασκάλα τα έδωσε).

6. Η προτελευταία από δύο διαδοχικές εγκλιτικές λέξεις.
• Δώσε μού το.

1. Οι μονοσύλλαβες λέξεις.

2. Οι μονοσύλλαβες λέξεις που περιέχουν καταχρηστικό δίφθογγο:
• μια, για, γεια, πια, πιο, ποιος, ποια, ποιο, γιος, (να) πιω.

3. Η μονοσύλλαβη προστακτική:
• πες μου το, βρες τους την.

4. Οι εγκλιτικές λέξεις, ο τόνος των οποίων μεταβιβάζεται στη λήγουσα των προπαροξύτονων λέξεων:
• Ο πρόεδρός μας, χάρισμά σου, άφησε τον.

5. Το πρώτο από τα δύο εγκλιτικά, όταν προηγείται παροξύτονη προστακτική:
• δώσε μου το, φέρε μάς τους.

6. Οι ρηματικοί τύποι που έμειναν άτονοι από αφαίρεση:
• Μου ’φερε, τα ’δείξε, να ’λεγε, θα ’θελα, που ’vαι, μου ’πε.

Δεν τονίζονται:

Ειδικές περιπτώσεις:

7. Οι μονοσύλλαβες λέξεις που συμπροφέρονται με τους ρηματικούς τύπους:
μπω, βγω, βρω, ’ρθω, σε όλα τα πρόσωπα και τους αριθμούς.

• Θά μπω (προφέρουμε δυνατότερα το Θα) # θα μπω
• Νά βγω # να βγω
• Θά ’ρθω # θα ’ρθω
• Να τά βρει # να τα βρει.

Η προηγούμενη λέξη...	Ο τόνος της εγκλιτικής λέξης...	Παράδειγματα
... τονίζεται στην προπαραλήγουσα	... μεταφέρεται στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης	Η δύναμή σου
... τονίζεται στη λήγουσα ή στην παραλήγουσα	... παραλείπεται	Η ζωή σου Το σπίτι του
... είναι κι αυτή εγκλιτική και η προηγούμενή της είναι παροξύτονη	... μεταφέρεται στην ακριβώς προηγούμενη λέξη	Δώσε μάς το Φέρε μού το

Οι εγκλιτικές λέξεις

Εγκλιτική λέξη: είναι η λέξη που αποβάλλει τον τόνο της, επειδή σχηματίζει ενιαία τονική ενότητα με την προηγούμενή της.

Οι πλέον συνηθισμένες εγκλιτικές λέξεις είναι:

• Οι αδύνατοι (μονοσύλλαβοι) τύποι της προσωπικής αντωνυμίας: μου με μας, σου σε σας, τος, τον, τοι, τη, τες κτλ., όταν δεν υπάρχει πιθανότητα να θεωρηθούν κτητικές αντωνυμίες.

• Οι αδύνατοι (μονοσύλλαβοι) τύποι της κτητικής αντωνυμίας: μου, μας, τους, σου, σας, τους

Πίνακας των κανόνων τονισμού των εγκλιτικών λέξεων

Έκθλιψη	η προηγούμενη λέξη λήγει σε φωνήεν	η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν	τότε.. (συχνά) υφίσταται σίγηση (χάνεται) το τελικό φωνήεν της προηγούμενης: από όλους > απ' όλους
Αφαίρεση	η προηγούμενη λέξη λήγει σε φωνήεν	η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν	τότε... (μερικές φορές) αποβάλλεται (χάνεται) το αρχικό φωνήεν της επόμενης λέξης: να έρθει > να 'ρθει
Αποκοπή	η προηγούμενη λέξη λήγει σε φωνήεν	η επόμενη λέξη αρχίζει από σύμφωνο	τότε... (συχνά) υφίσταται σίγηση (χάνεται) το τελικό φωνήεν της προηγούμενης λέξης: πιάσε το > πιάσ' το

Πάθη φωνηέντων (φωνητικά φαινόμενα)

Παραθέτουμε μόνο τα φαινόμενα που σχετίζονται με τον τονισμό.

Συμπληρωματικοί κανόνες

Ονομασία λέξεων

Με κριτήριο τη συλλαβή που τονίζεται, οι λέξεις διακρίνονται σε:

• Οξύτονες
• Παροξύτονες
• Προπαροξύτονες

Νόμος της τρισυλλαβίας

Μια ελληνική λέξη δεν μπορεί να τονίζεται πριν από την προπαραλήγουσα.
Αυτό σημαίνει ότι ο τόνος της λέξης πρέπει να εμφανίζεται σε μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές.

Η θέση του τόνου

Το σημείο του τόνου τοποθετείται:

1. Πάνω στο τονιζόμενο μικρογράμματο φωνήεν:
     γελάω, τιμώ

2. Εμπρός κι επάνω στο τονιζόμενο κεφαλαίο φωνήεν:
     Έβρεξε, Άρης

3. Πάνω στο φωνήεν της διφθόγγου που προφέρεται δυνατότερα :
     νεράιδα, κορόιδο

4. Πάνω στο δεύτερο φωνήεν των φωνηεντικών συμπλεγμάτων (δίψηφων φωνηέντων, των συνδυασμών, καταχρηστικών διφθόγγων):
     πούλησα, είμαι, αύριο, εύλογος, πιάνω, μοιάζω