Τα επίθετα

Οι ιδιότητες




Η ταυτότητα που βλέπουμε στην εικόνα 1
είναι ένας απλός τρόπος για να καταλάβουμε καλύτερα τη σχέση που συνδέει το επίθετο με το όνομα.

Η ταυτότητα ανήκει σ’ ένα πρόσωπο, μια οντότητα, με το όνομα “Άρης Ερμίδης”. Τα στοιχεία που αναγράφονται σ’ αυτήν παρουσιάζουν μερικά από τα χαρακτηριστικά του.

Πρόκειται για ιδιότητες που μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε αυτόν τον άνθρωπο και κατά συνέπεια να τον ξεχωρίσουμε ανάμεσα σε πολλούς άλλους.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το επίθετο: Συνοδεύει ένα όνομα (μην ξεχνάτε ότι με το όνομα συμβολίζουμε μια οντότητα) και το προσδιορίζει. Του αποδίδει δηλαδή μια μόνιμη ή προσωρινή ιδιότητα-γνώρισμα, η οποία το διαφοροποιεί από όλα τα άλλα.

Έτσι, με τη βοήθεια του επιθέτου, έχουμε τη δυνατότητα:

•   Να ταξινομούμε τις οντότητες
•   Να τις ιεραρχούμε
•   Να τις συγκρίνουμε
•   Να τις αξιολογούμε
•   Να δημιουργούμε καινούριες
Ας δούμε ένα παράδειγμα:

•   Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος είναι καλύτερος από τον αμερικανικό (κινηματογράφο).

Το επίθετο "καλύτερος" είναι ο συγκριτικός βαθμός του επιθέτου "καλός", και χρησιμοποιείται για να συγκρίνει τις δύο οντότητες που υπάρχουν στην πρόταση: Τον "ευρωπαϊκό κινηματογράφο" και τον "αμερικανικό κινηματογράφο".

Πριν φτάσουμε όμως στη σύγκριση, έχουμε σχηματισμένες στον νου μας τις οντότητες που θα συμμετάσχουν σ’ αυτήν: Τον "ευρωπαϊκό κινηματογράφο" και τον "αμερικανικό κινηματογράφο".

Οι λέξεις "ευρωπαϊκός" και "αμερικανικός" είναι κι αυτές επίθετα. Καθώς τοποθετούνται όμως δίπλα στη λέξη "κινηματογράφος", σχηματίζουν δύο νέες οντότητες, που η καθεμία έχει διαφορετικά γνωρίσματα. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να δημιουργούμε συνεχώς νέες οντότητες.

Στο διάγραμμα 1, βλέπετε πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες οντότητες και να τις ιεραρχήσουμε.
Με τα επίθετα δημιουργούμε νέες οντότητες
Εικόνα 1

Οι λειτουργίες του επιθέτου
στην πρόταση



Το επίθετο λειτουργεί μέσα στην πρόταση ως προσδιορισμός ή ως κατηγορούμενο.

Ως προσδιορισμός, συνοδεύει ένα όνομα. Του αποδίδει μια ιδιότητα, και βρίσκεται πριν ή μετά απ’ αυτό.

Όταν είναι κατηγορούμενο, βρίσκεται μετά από ένα συνδετικό ρήμα. Πριν διαβάσετε τα παραδείγματα, δείτε το διάγραμμα 2.
Οι λειτουργίες του επιθέτου
•   Η κρύα [επίθετο: προσδιορίζει το όνομα που ακολουθεί] θάλασσα ξύπνησε τις αισθήσεις του.
•   Η θάλασσα ήταν κρύα [επίθετο που λειτουργεί ως κατηγορούμενο του υποκειμένου].
•   Πολλοί φίλαθλοι θεωρούν τους διαιτητές [αντικείμενο] προκατειλημμένους [επίθετο που λειτουργεί ως   κατηγορούμενο του αντικειμένου].

Μόνιμες και προσωρινές ιδιότητες



Εδώ, θα χρειαστεί να κοιτάξετε το δελτίο ταυτότητάς σας!

Θα προσέξετε ότι μερικά γνωρίσματα του γνωστού μας πλέον "Άρη Ερμίδη" θα παραμείνουν σταθερά: Το επώνυμο και το όνομά του· το όνομα του πατέρα και της μητέρας του.

Ορισμένα άλλα γνωρίσματα όμως θα αλλάξουν. Κι αυτά είναι πιθανόν το ύψος του. Θα αλλάξουν όμως και τα χαρακτηριστικά του προσώπου του: μετά από πέντε χρόνια θα είναι λίγο διαφορετικά.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα επίθετα. Οι ιδιότητες που αποδίδουμε σε μια οντότητα μπορεί να είναι μόνιμες ή προσωρινές.

Πώς ξεχωρίζουμε τις μόνιμες  από τις προσωρινές ιδιότητες;



Όταν το επίθετο προσδιορίζει ένα όνομα και αποδίδει στην οντότητα μια μόνιμη ιδιότητα. Τότε, το επίθετο αποτελεί μέρος της ονοματικής φράσης και αποτελεί επιθετικό  προσδιορισμό. Η ιδιότητα που αποδίδουμε στο όνομα συνδέεται στενά με αυτό. Γι’ αυτόν το λόγο, δεν χωρίζονται ποτέ με κόμμα!

Σ’ αυτή την περίπτωση, η σχέση του επιθέτου με το όνομα έχει μια από τις μορφές που ακολουθούν (οι αγκύλες δείχνουν τα όρια της ονοματικής φράσης):
•   [Οι ευτυχισμένες μέρες] είναι μπροστά μας.
•   [Ο άντρας ο σωστός] ξέρει να διασκεδάζει.
•   [Καλό βιβλίο] είναι αυτό που μας ταξιδεύει.
•   [Ένας άνθρωπος έξυπνος] ξέρει πότε να σωπαίνει.
•   [Άνθρωπος σοφός] ήταν ο παππούς του.
Όταν όμως το επίθετο προσδιορίζει ένα όνομα και αποδίδει στην οντότητα μια προσωρινή ιδιότητα --μια ιδιότητα που χαρακτηρίζει την οντότητα μόνο τη στιγμή που την παρατηρούμε ή την περιγράφουμε--, τότε το επίθετο ΔΕΝ αποτελεί μέρος της ονοματικής φράσης.

Αυτού του είδους ο προσδιορισμός ονομάζεται κατηγορηματικός.
Πολλές φορές μάλιστα, για να δώσουμε έμφαση σ’ αυτή την προσωρινή ιδιότητα, τη χωρίζουμε από την ονοματική φράση με κόμμα.

Σ’ αυτή την περίπτωση, η σχέση του επιθέτου με το όνομα έχει μια από τις μορφές που ακολουθούν:
•   Εξαγριωμένοι [οι οπαδοί] κυνηγούσαν τον διαιτητή σε όλο το γήπεδο.
•   [Η θάλασσα] ήρεμη μας περίμενε.
•   [Η θάλασσα], ήρεμη, μας περίμενε.
•   [Ο Γιώργος], νυσταγμένος διάβαζε το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου.
M