Ένα σχόλιο για το τίποτα

Για το τίποτα μπορεί κανείς μιλήσει (ή να ρωτήσει) μόνο από την πλευρά της γλώσσας. Κατά τον ίδιο τρόπο, μιλάμε ή ρωτάμε για το κενό από την πλευρά του χώρου. Μόνο στον βαθμό που βρισκόμαστε μέσα στον χώρο (τον γνωστό μας χώρο) μπορούμε να ρωτήσουμε ή να συζητήσουμε για το κενό.

Το αντίστροφο --και στις δύο περιπτώσεις-- δεν είναι απλώς αδύνατο· είναι αδιανόητο. Και αδιανόητο είναι αυτό που δεν μπορεί να γίνει «διάνοια», σκέψη. Με άλλα λόγια, αυτό που είναι αδιανόητο δεν βρίσκεται εντεύθεν της σκέψης και της γλώσσας. Είναι εκείθεν της γλώσσας, άρα και της σκέψης.

Το "τίποτα" είναι μια λέξη. Ναι, μια λέξη· τίποτα άλλο. Μοιάζει με κορυφή που φαίνεται μέσα στην ομίχλη, η οποία κρύβει τον υπόλοιπο ορεινό όγκο. Είναι το σήμα που μας ειδοποιεί για το αδιανόητο και το ανείπωτο. Είναι το όριο της γλώσσας και της σκέψης.

Η λέξη αυτή δεν εκφράζει κατάσταση, ούτε ιδιότητα. Είναι μια λέξη που δεν εκφράζει τίποτα. Το "τίποτα" είναι μια λέξη δίχως νόημα. Και είναι δίχως νόημα, επειδή μας είναι αδιανόητο να προσεγγίσουμε ή να βιώσουμε τη σημασία της.

Το "τίποτα" δεν αποτελεί πλαίσιο αναφοράς (context) κανενός όρου. Το "τίποτα" είναι η έσχατη λέξη της γλώσσας· βρίσκεται στις εσχατιές της γλώσσας.

Η άρνηση (το αρνητικό μόριο) "δεν" βρίσκεται εντεύθεν της γλώσσας· αρνείται –αίρει– μιαν οντότητα (είτε πρόκειται γα πρόταση ή για όρο). Το "τίποτα" όμως κείται πέρα από την άρνηση: είναι η άρνηση --η άρση-- της γλώσσας.

Προσέξτε αυτό το κείμενο: θα διαπιστώσετε ότι είναι γεμάτο αρνήσεις. Οι αποφατικές προτάσεις που διατυπώνονται μέσα σ’ αυτό είναι ο μόνος τρόπος που έχουμε για να μιλήσουμε εντεύθεν της γλώσσας για το τίποτα.

Από την πλευρά της, λοιπόν, η γλώσσα προσεγγίζει το "τίποτα" διατυπώνοντας την άρνησή --και πιθανόν την αποστροφή της-- γι’ αυτό. Ουσιαστικά, δεν μιλάει για το "τίποτα". Αλλά για τον εαυτό της.

Όταν μιλάμε για το "τίποτα", η γλώσσα υποχρεώνεται να μιλήσει για τον εαυτό της.

Καμιά φορά όμως το "τίποτα" δεν μπορεί να μιλήσει για τον εαυτό του παρά μόνο μέσω της γλώσσας.

2. "Το ερώτημα σχετικά με το αν η Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) οδήγησε ή δεν οδήγησε στη δημιουργία του σύμπαντος από το τίποτε, από την μεγαλόψυχη αγάπη μιας παντοδύναμης θεότητας, δεν αποδεικνύει ότι το σύμπαν, όπως λένε οι φιλόσοφοι είναι τυχαίο –ότι δεν ήταν ανάγκη να υπάρξει. Οτιδήποτε υπάρχει από τη φύση του, δηλαδή οτιδήποτε δεν χρειάζεται κάποια αιτία ή αρχή (ground) για να υπάρχει, πρέπει να είναι αιώνιο και άφθαρτο.

Το σύμπαν δεν είναι τίποτε απ’ αυτά. Όπως ο χώρος, ο χρόνος, και η ύλη αρχίζουν να υπάρχουν αμυδρά με τη Μεγάλη Έκρηξη, και να επεκτείνουν το υπάρχον σύμπαν, κατά τον ίδιο τρόπο θα αρχίσουν μια μέρα να συστέλλονται -όταν η βαρύτητα θα γίνει εμπόδιο στην επέκτασή τους- και να οδηγούνται στην ανυπαρξία, μέσα από τη Μεγάλη Σύνθλιψη (Big Crunch). Γι’ αυτό, ο κόσμος (cosmos) είναι ένα απλό διάλειμμα ανάμεσα σε δύο τίποτε. Δεν μπορεί να περιέχει τον λόγο της ύπαρξής του, την αφετηρία του είναι του".
--- Jim Holt (Τζιμ Χολτ), Ριψοκινδυνεύοντας το τίποτε: Ένα παράτολμο άλμα στο οντολογικό κενό.

3. "Ο Θεός είναι το πιο καθαρό τίποτε. Μέσα Του δεν υπάρχει ούτε το τώρα ούτε το εδώ. Όσο πιο πολύ Τον πλησιάζεις, τόσο περισσότερο δεν θα είναι εκεί".
--- Angelus Silesius (Άγγελος Σιλέσιος), 1624-1677

Μικρά κείμενα για το "τίποτα"

"Γιατί υπάρχει κάτι και όχι τίποτα;"

Αυτό είναι, για τον Γουίλιαμ Τζέϊμς (William James), το πιο σκοτεινό ερώτημα της φιλοσοφίας. Για πολλούς, δεν έχει νόημα να τίθεται. Για άλλους, είναι ένα ερώτημα που δοκιμάζει την αντοχή της σκέψης και της γλώσσας μας.

1. "Τίποτε δεν υπάρχει στη ζωή του ανθρώπου έξω από τη γλώσσα, επειδή η ανθρώπινη ζωή λαμβάνει χώρα μέσα στη γλώσσα".
--- Umberto Maturana (Ουμπέρτο Ματουράνα), Η Φύση του Χρόνου.