Ευθύνη, ανευθυνότητα και... Διπλωματία: Τριτοπρόσωπα ρήματα
Έχετε προσέξει πώς δείχνουν τη ντροπή τους τα μικρά παιδιά; Κρύβουν το πρόσωπο με το χέρι τους. Κάτι παρόμοιο κάνουμε κι εμείς (ευτυχώς, όχι όλοι). Μόνο που δεν κρύβουμε το πρόσωπό μας με το χέρι αλλά… με τον λόγο.
Σ' αυτές τις περιπτώσεις, σπάνια χρησιμοποιούμε πρώτο πρόσωπο.
Και αν δεν μπορούμε να φορτώσουμε τις ευθύνες μας σ’ αυτόν που μας κρίνει, φροντίζουμε να απαλλαγούμε γρήγορα απ’ αυτές χρησιμοποιώντας το τρίτο πρόσωπο.
Ένα τριτοπρόσωπο ρήμα (ρήμα σε τρίτο πρόσωπο) --χωρίς υποκείμενο-- είναι, συνήθως, η πλέον προσφιλής μέθοδος όσων θέλουν να αποσείσουν τις ευθύνες τους ή να τις μετριάσουν όσο το δυνατόν περισσότερο.
Ο κύριος υπουργός
Ας υποθέσουμε ότι ο υπουργός της κυβέρνησης χειρίζεται με λανθασμένο τρόπο ένα θέμα που αφορά όλους εργαζόμενους της χώρας. Αυτοί εξεγείρονται, απεργούν και κατεβαίνουν στους δρόμους. Η κυβέρνηση υποχρεώνεται να ανακαλέσει και ο υπουργός, σε μια από τις πολλές τηλεοπτικές του συνεντεύξεις, θα μπορούσε να ομολογήσει μεταξύ άλλων:
1. Έκανα λάθος.
2. Έγινε λάθος.
3. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι έγιναν λάθη.
Έχει βέβαια στη διάθεσή του και άλλες λύσεις. Εδώ, παρουσιάζονται μερικές μόνο. Με την πρόταση 1, δείχνει να αναλαμβάνει την ευθύνη των λανθασμένων χειρισμών. Το ρήμα βρίσκεται σε πρώτο πρόσωπο: "Εγώ έκανα λάθος".
Στις προτάσεις 2 και 3 όμως, τα ρήματα βρίσκονται σε τρίτο πρόσωπο.
Τι έχει αυτό το ρηματικό πρόσωπο και είναι τόσο αγαπητό στη διπλωματική γλώσσα;
Είναι το πρόσωπο στο οποίο καταφεύγει όποιος επιδιώκει να αποκρύψει ή να αποσιωπήσει το υποκείμενο του ρήματος (δηλαδή τον εαυτό του), και κατά συνέπεια να μειώσει τον βαθμό συμμετοχής του στη δραστηριότητα που συμβολίζει το ρήμα.
Προσέξτε και τα ρήματα "έγινε" και "έγιναν". Αν τα συγκρίνετε με το ρήμα "έκανα", φαίνονται να περιβάλλουν το λάθος με την ομίχλη της αοριστίας, και της ασάφειας.
Το παντελόνι πουλήθηκε!
Ας υποθέσουμε τώρα ότι θέλετε να αγοράσετε το παντελόνι που είδατε στη βιτρίνα ενός καταστήματος. Μπαίνετε μέσα, το δοκιμάζετε, σας αρέσει, και συμφωνείτε με τον πωλητή να σας το "κρατήσει" μέχρι το απόγευμα που θα περάσετε να το αγοράσετε. Πηγαίνετε το απόγευμα και μαθαίνετε ότι το παντελόνι δεν υπάρχει πια.
Τι θα μπορούσε να απαντήσει ο πωλητής;
1. Πουλήσαμε το παντελόνι.
2. Το πούλησαν το παντελόνι.
3. Πουλήθηκε το παντελόνι.
Αν σας έλεγε "το πούλησα το παντελόνι", θα αναλάμβανε πλήρως την ευθύνη για την ασυνέπειά του. Χρησιμοποιώντας όμως πρώτο πληθυντικό πρόσωπο ("πουλήσαμε") μετατοπίζει την ευθύνη του σ’ ένα αδιευκρίνιστο "εμείς", μέσα στο οποίο χάνεται η προσωπική του ευθύνη.
Με το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο ("το πούλησαν") μεταθέτει την ευθύνη του σε κάποιους άλλους –άγνωστους!
Με το τριτοπρόσωπο ρήμα παθητικής διάθεσης ("πουλήθηκε"), ο πωλητής απαλλάσσει τον εαυτό του από κάθε ευθύνη. Το παντελόνι φαίνεται να πουλήθηκε μόνο του!
