Μαθηματικός χρόνος
και καθημερινή εμπειρία
Ανάμεσα στα πρώτα πράγματα που μαθαίνουμε σ’ ένα βιβλίο Φυσικής είναι ότι για να περιγράψουμε την ταχύτητα ενός σώματος, θα πρέπει να αναπαραστήσουμε τον χρόνο με έναν άξονα, τον άξονα του χρόνου, στον οποίο θα αποτυπώσουμε τις ενδείξεις ενός χρονομέτρου: δευτερόλεπτα, λεπτά κλπ.
Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν μας ζητούν να υπολογίσουμε τη στιγμιαία ταχύτητα ενός σώματος. Χρειάζεται να έχουμε εξοικειωθεί με την ιδέα ότι ένα ευθύγραμμο τμήμα αποτελείται από άπειρο πλήθος σημείων και ότι το σημείο έχει μηδενικό μήκος.
Αφού λοιπόν μια ένδειξη του χρονομέτρου ή μια στιγμή αντιστοιχεί σε ένα σημείο του άξονα του χρόνου, αυτή η στιγμή διαρκεί μηδενικό πλήθος δευτερολέπτων!
Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε τον χρόνο στην καθημερινή μας ζωή δεν φαίνεται να ταυτίζεται με τη μαθηματική αναπαράστασή του.
Δείτε μερικά παραδείγματα:
1. Θα λείψω για μια στιγμή ή μια στιγμούλα κι έρχομαι…
2. Έφυγες για μια στιγμή κι έλειψες μια ώρα!
3. Περάσαμε όμορφες στιγμές .
4. Αυτή η στιγμή θα μου μείνει αλησμόνητη.
Στην πρόταση 1, η λέξη "στιγμή" χρησιμοποιείται μεταφορικά, για να δείξουμε στον συνομιλητή μας πόσο λίγο θα διαρκέσει η αναμονή του. Για τον συνομιλητή μας όμως που μας περιμένει εναγωνίως (πρόταση 2), η διάρκεια της αναμονής είναι πολύ μεγαλύτερη (μια ώρα).
Λέγοντάς μας ότι λείψαμε μία ώρα, δεν εννοεί ότι λείψαμε 60 λεπτά ή 3600 δευτερόλεπτα! Απλώς, αντιδιαστέλλει τη μεγάλη διάρκεια της δικής του αναμονής προς τη μικρή διάρκεια που του υποσχεθήκαμε.
Και στις δύο περιπτώσεις, κριτήριο δεν είναι τόσο η ένδειξη του ρολογιού, όσο ο τρόπος με τον οποίο βιώνει τη διάρκεια κάθε ομιλητής χωριστά.
Για να καταλάβετε καλύτερα τη διαφορά στην αίσθηση της διάρκειας, σκεφτείτε τι λέτε εσείς σ’ αυτόν ή σ’ αυτήν που σας "έστησε" σ’ ένα ραντεβού και τι απαντά εκείνος ή εκείνη:
--- Μια ώρα σε περιμένω. Γιατί άργησες;
--- Έλα, είκοσι λεπτάκια καθυστέρησα.
Το γνωρίζετε πολύ καλά: Τα ρολόγια μας δεν μετρούν στιγμούλες και λεπτάκια. Κάνουμε λοιπόν λάθος; Όχι. Η "στιγμούλα", το "λεπτάκι" και η "ωρίτσα" εκφράζουν τον τρόπο με τον οποίο εμείς βιώνουμε τη διάρκεια ενός γεγονότος.
Στις προτάσεις 3 και 4, με τη λέξη στιγμή ο ομιλητής εκφράζει όχι μόνο τη διάρκεια των γεγονότων που έζησε, αλλά και τη θέλησή του να τα ξεχωρίσει, επειδή τον έκαναν να νιώσει όμορφα, ή επειδή αξίζει να τα θυμάται στην υπόλοιπη ζωή του.
Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος που εκφωνεί τις προτάσεις 4 και 5 δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει στη μνήμη του κάτι που θα διαρκούσε μηδενικό πλήθος δευτερολέπτων!
Θα αναρωτηθήκατε ήδη ποια από τις δύο αντιλήψεις είναι σωστή: Αυτή που μας μαθαίνει η Φυσική ή εκείνη που μας διδάσκει η καθημερινή μας εμπειρία;
Ο πειρασμός να επιλέξετε είναι μεγάλος.
Παρ’ όλα αυτά, δεν θα ήταν συνετό να αποφασίσετε ότι η καθημερινή αντίληψή μας για τον χρόνο υστερεί –συγκριτικά μ’ αυτή που γνωρίζετε από τη Φυσική- επειδή δεν εκφράζεται με μαθηματικά σύμβολα και πολύπλοκες εξισώσεις!
Μην ξεχνάτε ότι τα ρήματα, όπως και όλες οι υπόλοιπες λέξεις, είναι σύμβολα.
