Οι φράσεις που συμβάλλουν
στην οργάνωση της πρότασης
Είδαμε ότι δεν παίζουν όλες οι κατηγορίες λέξεων (όλα τα μέρη του λόγου) τον ίδιο ρόλο για τον σχηματισμό των φράσεων: μόνο τέσσερις (4) απ’ αυτές μπορούν να γίνουν κεφαλή φράσεων.
Κατά τον ίδιο τρόπο, τα τέσσερα είδη Φράσεων (Ονοματική, Ρηματική, Επιρρηματική, Προθετική) δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο στην οργάνωση της πρότασης.
Ας θυμηθούμε το ρήμα: Η δραστηριότητα (που συμβολίζεται από το ρήμα) και οι μετέχοντες σ’ αυτήν (που συμβολίζονται από τα ονόματα) αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία μιας πρότασης.
Ο προσανατολισμός στον χώρο και τον χρόνο (τα επιρρήματα και οι προθέσεις) αποτελούν συμπληρωματικά ή προσδιοριστικά στοιχεία του ρήματος και του ονόματος.
Μπορείτε να σκεφτείτε οντότητες (πρόσωπα, πράγματα κτλ) που δεν μετέχουν σε κάποια δραστηριότητα; Δεν είναι δύσκολο. Κοιτάξτε την εικόνα.
Αν απομονώσετε το ποτήρι από τα αντικείμενα που σχετίζονται μ’ αυτό, μπορείτε να πείτε απλώς τη λέξη «ποτήρι» (εικόνα 1).
Αν όμως προσπαθήσετε να περιγράψετε το ίδιο ποτήρι σε σχέση με την πορτοκαλάδα που περιέχει, τα παγάκια, τη φέτα του πορτοκαλιού και το καλαμάκι, τότε θα χρησιμοποιήσετε ένα ή περισσότερα ρήματα.
Πραγματικά, τα αντικείμενα δεν είναι απομονωμένα. Τα βλέπουμε σε σχέση με άλλα. Τα τοποθετούμε μέσα σε ένα περιβάλλον. Τα βλέπουμε να αλληλεπιδρούν· τα επηρεάζουμε και μας επηρεάζουν.
Τα πάντα γύρω μας βρίσκονται σε διαρκή αλληλεξάρτηση· μετέχουν σε μια αδιάκοπη δραστηριότητα.
Αυτό σημαίνει ότι ο ρόλος του ρήματος είναι καθοριστικός κάθε φορά που προσπαθούμε να κατανοήσουμε ή να εκφράσουμε τη δράση.
Η δράση είναι η ίδια μας η ζωή.
Δεύτερη, κατά σειρά σπουδαιότητας, είναι η Ονοματική Φράση.
Τα υπόλοιπα μέρη του λόγου ενσωματώνονται στη ρηματική ή στις Ονοματικές Φράσεις και τις συμπληρώνουν ή τις προσδιορίζουν.
Στο παράδειγμα που ακολουθεί, βλέπετε δύο φράσεις: την Επιρρηματική Φράση "σοβαρά" και την ονοματική "την υγεία" να ενσωματώνονται (να εγκιβωτίζονται), δηλαδή να αποτελούν μέλη της Ρηματικής Φράσης.
• Το κάπνισμα ΟΦ βλάπτει σοβαρά την υγεία ΡΦ.
• Πολλοί φίλοι μου ΟΦ ακούνε ηλεκτρονική μουσική στα κλαμπ ΡΦ.
Αν προσέξετε τη Ρηματική Φράση του παραδείγματος, θα διαπιστώσετε ότι περιέχει δύο φράσεις ακόμη: μία Ονοματική (ηλεκτρονική μουσική) και μία Προθετική (στα κλαμπ). Αυτές οι δύο φράσεις είναι ενσωματωμένες στη Ρηματική.
Για να έχετε μάλιστα σαφέστερη αντίληψη της ενσωμάτωσης μίας ή περισσότερων φράσεων σε μια άλλη, παραθέτουμε την εικόνα με τις ρωσικές κούκλες –ξέρετε, αυτές που χωρούν η μία μέσα στην άλλη (εικόνα 2).
Το επίρρημα (η Επιρρηματική Φράση) "σοβαρά" προσδιορίζει το ρήμα "βλάπτει".
Η ονοματική φράση "την υγεία" είναι συμπλήρωμα του ρήματος.
Στο επόμενο παράδειγμα έχουμε μια περισσότερο πολύπλοκη περίπτωση:
• Η κοπέλα με το μπλε φόρεμα ΟΦ είναι πολύ όμορφη ΡΦ.
Η Προθετική Φράση, "με το μπλε φόρεμα', προσδιορίζει την ονοματική φράση, "η κοπέλα". Η Ονοματική Φράση 'το μπλε φόρεμα" είναι συμπλήρωμα της Προθετικής Φράσης, επειδή συμπληρώνει την πρόθεση "με'.
Όπως λοιπόν υπάρχουν, μέσα σε μια φράση, λέξεις που προσδιορίζουν τη λέξη-κεφαλή, έτσι και σε μια ομάδα φράσεων έχουμε φράσεις που ενσωματώνονται στη φράση-κεφαλή και τη συμπληρώνουν ή την προσδιορίζουν.
Εικόνα 1
Εικόνα 2
