Από τη φράση στην πρόταση

Στο προηγούμενο κεφάλαιο, μιλήσαμε για λέξεις και φράσεις,
για κλαμπ και παρέες και σαββατιάτικες εξόδους. Πολύς θόρυβος!

Τώρα, μπορούμε να προσθέσουμε στην ψυχαγωγία μας λίγη συμφωνική μουσική. Αν δεν έχετε έργα κλασικής μουσικής, μπορείτε να ακούσετε οποιαδήποτε μεγάλη ορχήστρα.

Παρατηρήστε τη διάταξη των οργάνων σε μια συμφωνική ορχήστρα.

Αποτελείται από πολλούς μουσικούς και διαφορετικές κατηγορίες οργάνων: τα πρώτα βιολιά, τα δεύτερα βιολιά, τα μπάσα, και τα κρουστά, τα κόρνα κτλ.

Δεν έχουν όλα την ίδια σπουδαιότητα για την εκτέλεση ενός μουσικού έργου. Κι όμως, η αρμονική τους σχέση, η συνεργασία τους, δημιουργεί αυτό το υπέροχο μελωδικό αποτέλεσμα που ονομάζουμε συμφωνική μουσική.

Γνωρίσματα της πρότασης

Όπως λοιπόν η συμφωνική μουσική δεν είναι το άθροισμα των ήχων που παράγει κάθε όργανο ή κάθε κατηγορία οργάνων, έτσι συμβαίνει και με την πρόταση. Είπαμε ότι δεν είναι άθροισμα λέξεων, και ότι οι λέξεις, για να τοποθετηθούν μέσα σ’ αυτήν, οργανώνονται σε φράσεις.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η πρόταση γίνεται τώρα ένα άθροισμα φράσεων!

Η πρόταση (όπως και ένα μουσικό έργο) δεν θα μπορούσε να περιγραφεί ως «συνόλο», αλλά ως ολότητα, οι ιδιότητες της οποίας δεν προέρχονται από την άθροιση της σημασίας των μερών που την αποτελούν, δηλαδή των φράσεών της.

Σύνολο είναι απλώς μία συγκέντρωση πραγμάτων. Για παράδειγμα, το σύνολο των αντικειμένων που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο δωμάτιό σας.

Τα γνωρίσματα όμως της πρότασης ως ολότητας είναι:

1. Η οργάνωση: Η πρόταση είναι μια νοηματική ολότητα εξαιτίας της δυναμικής σχέσης, της αλληλεπίδρασης, των φράσεων που τη συνιστούν.

Αυτό που διαισθητικά κατανοούμε ως πρόταση δεν είναι προϊόν της άθροισης, αλλά της οργάνωσης των φράσεων που τη συνθέτουν.

2. Η δομή: Κάθε συστατικό της πρότασης --ανεξάρτητα από τα στοιχεία που το συνθέτουν-- επιτελεί μια συγκεκριμένη λειτουργία και κατέχει μια ξεχωριστή θέση μέσα σ’ αυτήν.

Οι αρχές που καθορίζουν τη λειτουργία και τη διάταξη των συστατικών μέσα στην πρόταση ονομάζεται σύνταξη.

Οργάνωση και Δομή

Η οργάνωση και η δομή, ως γνωρίσματα της πρότασης, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ανεξάρτητα η μια από την άλλη.

Έχουν όμως μια ουσιαστική διαφορά: Μπορούμε να αλλάξουμε τη δομή μιας πρότασης αρχίζοντας από τη διάταξη (τη σειρά) των φράσεων που την αποτελούν.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα αλλοιωθεί η οργάνωσή της. Στον βαθμό που δεν καταστρέφουμε τις δυναμικές σχέσεις μεταξύ των φράσεων, η πρόταση δεν χάνει την οργάνωσή της.

Στις προτάσεις 1 και 2 αλλάξαμε τη διάταξη των φράσεων:

1. Οι εξαγριωμένοι οπαδοί κυνήγησαν τον διαιτητή σε όλο το γήπεδο.
2. Σε όλο το γήπεδο κυνήγησαν τον διαιτητή οι εξαγριωμένοι οπαδοί.

Στην πρόταση 3, αλλάξαμε τη σύνταξη (από ενεργητική σε παθητική).
Στην 4, αλλάξαμε τη διάταξη των φράσεων:

3.   Ο διαιτητής κυνηγήθηκε από τους εξαγριωμένους οπαδούς σε όλα το γήπεδο.
4.   Σε όλο το γήπεδο κυνηγήθηκε ο διαιτητής από τους εξαγριωμένους οπαδούς.

Στην πρόταση 5, η αλλαγή της διάταξης των φράσεων φαίνεται να αλλοιώνει την οργάνωση της πρότασης.

Διαβάστε διαδοχικά τις προτάσεις 3, 4, και 5: Θα διαπιστώσετε ότι για να κατανοήσετε την 5 χρειάζεστε πολύ περισσότερο χρόνο, επειδή πρέπει να «βάλετε σε τάξη» τις φράσεις που την αποτελούν.

5.   [*] Σε όλο το γήπεδο από τους εξαγριωμένους οπαδούς ο διαιτητής κυνηγήθηκε.