Διάγραμμα 1

Έχετε αναλογιστεί πόσες ώρες της ζωής μας περνάμε μπροστά στον καθρέφτη; Μάλλον όχι. Και καλά κάνετε. Βέβαια, αυτού του είδους οι «στατιστικές» ενδιαφέρουν τα "ελαφρά" δελτία ειδήσεων ή εκείνους που επιδίδονται στη συλλογή άχρηστων πληροφοριών.

Πάντως, ο καθρέφτης είναι μια επιφάνεια που ανακλά, που παρουσιάζει το είδωλό μας. Κοιταζόμαστε σ’ αυτόν κάθε φορά που "ντυνόμαστε" ή "χτενιζόμαστε".

Ρήματα όπως τα "ντύνομαι", "χτενίζομαι", "στολίζομαι", αλλά και τα ρήματα "πλένομαι", "σηκώνομαι", "ετοιμάζομαι" παρουσιάζουν μια δραστηριότητα του Υποκειμένου η οποία επιστρέφει στο ίδιο το Υποκείμενο.

Με άλλα λόγια, το Υποκείμενο (ο Δράστης) επιλέγει τη δραστηριότητα, την εκτελεί, και το αποτέλεσμά της αφορά μόνο το Υποκείμενο. Έτσι δικαιολογείται το βέλος που αρχίζει και επιστρέφει στο προσωπάκι (διάγραμμα 1).

Μερικά ρήματα μέσης διάθεσης

• βάφομαι
• ετοιμάζομαι
• ντύνομαι
• ξυρίζομαι
• πλένομαι
• σηκώνομαι
• στολίζομαι
• τεντώνομαι
• χτενίζομαι

Τα ρήματα μέσης διάθεσης

Διάγραμμα 2

Ο όρος που χρησιμοποιούμε για να αποδώσουμε αυτή τη δραστηριότητα (αν και δεν μπορεί να θεωρηθεί ο πλέον δόκιμος) είναι: αυτoπάθεια.

Είναι δυνατό όμως να υπάρχει μια αμοιβαία σχέση μεταξύ δύο ή περισσότερων Υποκειμένων. Σ' αυτή την περίπτωση αναφερόμαστε σε μια σχέση αλληλεπίδρασης, η οποία χαρακτηρίζεται ως αλληλοπάθεια (διάγραμμα 2).

1. Ο Γιώργος και η Άννα φιλιούνται.
2. Αυτοί οι δύο δεν μιλιούνται.
3. Αρπάχτηκαν στις μπουνιές.
4. Κοιταζόμασταν πολλή ώρα.
5. Αυτοί οι δύο αλληλοϋποστηρίζονται.
6. Πώς έφτασαν Έλληνες και Γερμανοί να μισιούνται.
7. Εάν μισούνται ανάμεσό τους / δεν τους πρέπει ελευθεριά.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, χρησιμοποιούμε ρήματα ενεργητικής διάθεσης (μεταβατικά ρήματα) συνοδευόμενα από τη λέξη “αυτό” (από την αυτοπαθή αντωνυμία "εαυτός"), για να δηλώσουμε ότι η δραστηριότητα έχει ως αφετηρία και κατάληξη το ίδιο το Υποκείμενο και όχι κάποιο πρόσωπο ή αντικείμενο του περιβάλλοντός του.

• αυτό-ανακηρύσσομαι
• αυτό-διαφημίζομαι
• αυτό-καλακεύομαι
• αυτό-προσδιορίζομαι

Στο ρήμα "αλληλοϋποστηρίζονται" του παραδείγματος 5 χρησιμοποιούμε το πρόθημα "αλληλο-" για να δηλώσουμε αυτή τη σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο ή περισσότερων προσώπων.

Αυτή η σχέση αμοιβαίας επιδράσης ή αλληξάρτησης εκφράζεται και περιφραστικά:

• Βοηθούν ο ένας τον άλλο.
• Δεν μπορούν να ζήσουν ο ένας χωρίς τον άλλο.

Τα ρήματα που δηλώνουν αλληλοπάθεια βρίσκονται πάντα στο πληθυντικό αριθμό, επειδή προϋποθέτουν τη δραστηριότητα δύο ή περισσότερων Υποκειμένων.

Μεταβατικά ρήματα σε μέση διάθεση

Τα ρήματα ουδέτερης διάθεσης

Με το διάγραμμα 3, συμβολίζουμε το Υποκείμενο, που βιώνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Αυτό σημαίνει ότι το Υποκείμενο δεν αποτελεί αφετηρία και κατάληξη κάποιας δραστηριότητας. Αυτά τα ρήματα περιλαμβάνονται στην ουδέτερη διάθεση.

Μερικά ρήματα ουδέτερης διάθεσης

• διψάω
• κάθομαι
• κοιμάμαι
• νυστάζω
• πεινάω
• στέκομαι
• πλήττω

Διάγραμμα 3

Τα ρήματα που ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία δηλώνουν:

1. Την απουσία δραστηριότητας που επηρεάζει το περιβάλλον του Υποκειμένου (όπως το "κάθομαι").

2. Την αδυναμία του Υποκειμένου να θέσει μια λειτουργία (βιολογική κατά κανόνα) υπό τον έλεγχό του. Όταν, για παράδειγμα, λέμε "διψάω" ή "πεινάω", ο οργανισμός μας μάς στέλνει συγκεκριμένα μηνύματα. Δεν έχουμε όμως τη δυνατότητα να ελέγξουμε τα κέντρα που προκαλούν την πείνα και τη δίψα.

3. Μια συναισθηματική κατάσταση που βιώνει το Υποκείμενο, η οποία αφορά το ίδιο και όχι κάποιον αποδέκτη στο περιβάλλον του.

Τα ρήματα παθητικής διάθεσης

Όταν όμως επιλέγουμε ένα ρήμα στην παθητική διάθεση, δείχνουμε ότι το Υποκείμενο δέχεται μια ενέργεια, πηγή (αφετηρία) της οποίας αποτελεί κάποιος άλλος δράστης. Σ’ αυτή την περίπτωση, αφετηρία αυτής της δραστηριότητας είναι το ποιητικό αίτιο.

Μερικές φορές, βέβαια, το ποιητικό αίτιο (ο δράστης-αφετηρία της ενέργειας) μπορεί να παραλείπεται. Όχι επειδή δεν υπάρχει, αλλά γιατί επιδιώκουμε να τον παραλείψουμε: Να τον τοποθετήσουμε στο παρασκήνιο.

Το προσωπάκι-Υποκείμενο προς το οποίο κατευθύνεται το βέλος συμβολίζει τη… δυσαρέσκειά του, επειδή αποτελεί αποδέκτη μιας ενέργειας που κάποιος άλλος (ο Δρων) αποφάσισε (διάγραμμα 4)

Διάγραμμα 4

1. Αυτή η ιστοσελίδα διαβάζεται από εσάς.
2. Το ποίημα «Θερμοπύλες» γράφτηκε από τον Κωνσταντίνο Καβάφη.
3. Αυτό το ποίημα πρέπει να γράφτηκε στις αρχές του 18ου αιώνα.

Στο παράδειγμα 3 η λέξη "ποίημα" αποτελεί το Υποκείμενο της πρότασης. Ωστόσο, ο πραγματικός δράστης, αν και δεν αναφέρεται, είναι άλλος: κάποιος άνθρωπος εμπνεύστηκε και έγραψε το "ποίημα". Είναι ο αφανής δράστης με το γκρίζο περίγραμμα στο διάγγραμα 4.