Η γλώσσα ως χώρος αλληλεπιδράσεων
Ας αρχίσουμε με ένα παράδειγμα.
Στον διάλογο που ακολουθεί, συζητούν ένας δημοσιογράφος (Δ) και ένας στρατιωτικός, εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ (Σ):
Δ. Τα βλήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου είναι η βασική αιτία της αύξησης των κρουσμάτων λευχαιμίας στους στρατιώτες που πήραν μέρος στον πόλεμο του Κόλπου και στο Κοσσυφοπέδιο.
Σ. Αυτό που λέτε δεν ευσταθεί για δύο λόγους: Πρώτον, δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά η σχέση των βλημάτων αυτών με κάποια νόσο· και, δεύτερον, η ποσότητα ουρανίου είναι τόσο περιορισμένη, ώστε είναι αδύνατον αν προκαλέσει οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας.
Δ. Αν είναι όπως τα λέτε, γιατί αυξήθηκαν τα κρούσματα λευχαιμίας στους στρατιώτες αμέσως μετά το τέλος αυτών των συγκρούσεων;
Σ. Επιμένετε να συσχετίζετε γεγονότα που δεν συνδέονται…
Δ. ... Και τότε, γιατί είναι απαγορευμένη η χρήση τους στις Ηνωμένες Πολιτείες και δίνονται αυστηρές εντολές για την προσεκτική τους αποθήκευση;
Σ. Μην ξεχνάτε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα νέο όπλο, που δεν πρόλαβε να δοκιμαστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα βλήματα αυτά δεν διατίθενται σε οποιονδήποτε. Φυλάσσονται προσεκτικά, γιατί η φόρμουλα και τα υλικά κατασκευής τους θεωρούνται απόρρητα.
Δ. …
Σ. …
Διαπιστώνετε ότι το κλίμα μέσα στο οποίο διεξάγεται ο διάλογος είναι έντονα ανταγωνιστικό: Κάθε ομιλητής προσπαθεί να δείξει στον συνομιλητή του ότι κάνει λάθος. Σκοπός του είναι να τον πείσει ότι αυτός έχει δίκιο. Ο άλλος αποκρούει και αντεπιτίθεται. Κάθε πρόταση του δημοσιογράφου "στοχεύει" σε κάποια πρόταση του στρατιωτικού, και αντιστρόφως.
Οι συνομιλητές, με τις προτάσεις που διατυπώνουν, διαμορφώνουν ένα πεδίο μέσα στο οποίο αλληλεπιδρούν. Είναι σαν να παίζουν μια παρτίδα σκάκι, και να προσπαθεί ο καθένας να ελέγξει το κέντρο της σκακιέρας, προκειμένου να έχει ισχυρότερες θέσεις ως προς τον αντίπαλό του (εικόνα 1).
Εικόνα 1
Οι αλληλεπιδράσεις αυτές --ακόμη και με τη μορφή αντιδικίας-- προσδίδουν στην επικοινωνία δυναμικό χαρακτήρα. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε ότι, σε πολλές περιπτώσεις, έχουμε να κάνουμε με ένα παιχνίδι δύναμης. Φανταστείτε τις διαπραγματεύσεις μεταξύ κυβερνήσεων ή μεταξύ επιχειρηματιών --ακόμη και το απλό καθημερινό παζάρι στην αγορά.
Δεν πρέπει όμως να σχηματίσετε την εντύπωση ότι η επικοινωνία έχει δυναμικό χαρακτήρα μόνο όταν αντιδικούμε! Ανάλογα με την πρόταση που διατυπώνουμε, μπορούμε να προκαλέσουμε στους άλλους χαρά, θυμό, εκνευρισμό, λύπη, ενθουσιασμό, αισιοδοξία
Αυτό σημαίνει ότι κάθε μας πρόταση --ανάλογα με το περιεχόμενό και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διατυπώνεται-- μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή της συμπεριφοράς του προσώπου στο οποίο απευθυνόμαστε.
