Τα είδη της σύνταξης
Κάτι ανάλογο με τη σκηνοθεσία συμβαίνει και όταν γράφετε: Αν σκεφτείτε ότι οι ονοματικές φράσεις εκφράζουν οντότητες (πρόσωπα, πράγματα, ιδέες) που μετέχουν στη δραστηριότητα, στην κατάσταση, ή στη σχέση που συμβολίζει το ρήμα, θα διαπιστώσετε ότι δεν διαφέρετε και πολύ από έναν σκηνοθέτη.
Εσείς και μόνον εσείς επιλέγετε τον τρόπο με τον οποίο θα οργανώσετε την πρόταση, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο θα αφηγηθείτε μια ιστορία:
1. Σε τι θα αναφέρεται το ρήμα; Σε δραστηριότητα, σε κατάσταση, ή σε σχέση;
2. Ποιος θα είναι ο ρόλος των οντοτήτων που μετέχουν;
3. Ποια θα είναι η θέση τους στην πρόταση;
Αυτό που στην κινηματογραφική γλώσσα ονομάζεται "στήσιμο της σκηνής", στον γραπτό λόγο το λέμε σύνταξη.
Γι’ αυτό, η συμφωνία του ρήματος με το υποκείμενο δεν είναι τυχαία. Το υποκείμενο συμβολίζει την οντότητα που παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη δραστηριότητα, την κατάσταση, ή τη σχέση που εκφράζει το ρήμα. Επομένως, το στήσιμο της σκηνής, δηλαδή η σύνταξη, οργανώνεται με βάση το υποκείμενο και το είδος της δραστηριότητας στην οποία μετέχει.
1. Αν το υποκείμενο αποτελεί αφετηρία της δραστηριότητας, τότε το ρήμα βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση. Η σύνταξη ονομάζεται ενεργητική (διάγραμμα1).
Διάγραμμα 1
2. Αν το υποκείμενο αποτελεί δέκτη-κατάληξη της δραστηριότητας ενός άλλου δράστη, το ρήμα βρίσκεται σε παθητική διάθεση. Η σύνταξη ονομάζεται παθητική (διάγραμμα 2).
Διάγραμμα 2
3. Αν το ρήμα περιγράφει καιρικά-μετεωρολογικά φαινόμενα, τα οποία --όπως γνωρίζετε-- δεν εξαρτώνται από τη θέλησή μας (από τη θέληση ενός δράστη-υποκειμένου), το ρήμα είναι απρόσωπο. Η σύνταξη ονομάζεται απρόσωπη (διάγραμμα 3).
4. Μπορούμε όμως να... απαλλάξουμε τον δράστη-υποκείμενο από την ευθύνη της πράξης του και να την αποδώσουμε στο αντικείμενο που την υπέστη:
• Το τζάμι έσπασε. [Το τζάμι κάποιος το έσπασε]]
Σε άλλες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί να αναδείξουμε ένα αντικείμενο και τη δραστηριότητα που συνδέεται μ' αυτό. Ταυτόχρονα υποβαθμίΖουμε τον ρόλο που έπαιξε το υποκείμενο-δράστης (διάγραμμα 4):
• Το νερό έβρασε. [Το νερό κάποιος το έβρασε]
Διάγραμμα 3
Διάγραμμα 4
5. Αν θέλουμε να αποδώσουμε στο υποκείμενο μια ιδιότητα (έναν χαρακτηρισμό), θα χρησιμοποιήσουμε συνδετικό ρήμα. Η σύνταξη αυτή ονομάζεται συνδετική (διάγραμμα 5).
• Οι αναγνώστες αυτής της σελίδας είναι ευφυείς.
Διάγραμμα 5
