Εμείς, οι προτάσεις,
και ο κόσμος


Τι γεύση έχει το αχλάδι;




Σεθ: Τι γεύση έχει; Περίγραψέ το. 'Οπως ο Χέμινγουεη.
Μάγκι: Να, έχει γεύση... αχλάδι. Δεν ξέρεις τι γεύση έχει το αχλάδι;
Σεθ: Δεν ξέρω πώς σου φαίνεται εσένα η γεύση του.
Μάγκι: Είναι γλυκό... ζουμερό. Μαλακό στη γλώσσα.
'Εχει σποράκια... σαν ζαχαρένια άμμος που λιώνει στο στόμα.
Πώς σου φάνηκε;
Σεθ: Τέλειο.
Από την ταινία “Η Πόλη των Αγγέλων” (1997),
με τους Νίκολας Κέιτζ (Σεθ) και Μεγκ Ράιαν (Μάγκι).
Μέχρι τώρα διαβάσαμε ότι, γράφοντας ή εκφωνώντας μια πρόταση, έχουμε τη δυνατότητα να ιεραρχήσουμε προοπτικά τους μετέχοντες στη δραστηριότητα, την κατάσταση, ή τη σχέση που παρουσιάζουμε.

Αυτή η ιεράρχηση καθορίζεται --σε μεγάλο βαθμό-- από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε αυτή τη δραστηριότητα ή την κατάσταση. 

Καθορίζεται όμως και από την οπτική γωνία που επιλέγουμε --με βάση τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά μας-- να τη δούμε.
Τι γεύση έχει το αχλάδι;

Η αντίληψη




Είναι γεγονός ότι δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την ιδέα να συναντάμε σε ελληνόγλωσσες ιστοσελίδες ή βιβλία που σχετίζονται με τη Γραμματική αναφορές για τις αισθήσεις, την αντίληψη, και την προσοχή.

Στη χώρα μας, πολλοί --οι περισσότεροι ίσως-- πιστεύουν πως τα ζητήματα της γνώσης, των αντιληπτικών διαδικασιών και της λειτουργίας των αισθήσεων σχετίζονται αποκλειστικά με επιστήμες που βρίσκονται μακριά και πέρα από τη Γραμματική.

Θα αναφερθούμε εκτενέστερα σ΄αυτό το ζήτημα σε άλλη ενότητα.

Για την ώρα, περιοριζόμαστε σε μια απλή αλλά βασική παρατήρηση: Ο ρόλος της αντίληψης είναι σημαντικός όταν ιεραρχούμε τους μετέχοντες στις προτάσεις που εκφωνούμε ή γράφουμε.

Γι' αυτό, είναι αναγκαία μια διευκρίνιση για τη λειτουργία της αντίληψης.
Σύμφωνα με τον Daniel Schacter (2011) Psychology: Worth Publishers, αντίληψη είναι η οργάνωση, ταυτοποίηση, και ερμηνεία των αισθητηριακών πληροφοριών-ερεθισμάτων, προκειμένου να αναπαραστήσουμε και να κατανοήσουμε τον εξωτερικό κόσμο.

Η αντίληψη, επομένως, δεν αποτελεί παθητική αποδοχή των ερεθισμάτων που λαμβάνονται από τις αισθήσεις (την όραση, την ακοή, την αφή, τη γεύση, και την όσφρηση).

Αφενός διαμορφώνει την εμπειρία μας και επηρεάζει τις ιδέες και τα συναισθήματά μας. Αφετέρου διαμορφώνεται από τις προηγούμενες εμπειρίες, τις προσδοκίες, και την προσοχή μας (εικόνα 1).
Εικόνα 1: Σχηματική παρουσίαση
του δυναμικού χαρακτήρα της αντίληψης
Ο δυναμικός χαρακτήρας της αντίληψης

Οπτική αντίληψη




"Για να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τη λειτουργία των αισθήσεων σωστά", γράφει ο Ρούντολφ Αρνχάιμ (Rudolf Arnheim) στο βιβλίο του “Οπτική Σκέψη”, “πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτές δεν προέκυψαν ως γνωστικά όργανα μόνο, αλλά εξελίχθηκαν ως βιολογικοί μηχανισμοί για την αρωγή στον αγώνα της επιβίωσης.

Από την αρχή στόχευαν και επικεντρώνονταν στα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος που βοηθούσαν ή εμπόδιζαν τη ζωή. Αυτό σημαίνει ότι η αντίληψη διέπεται από σκοπιμότητα και επιλεκτικότητα”.
Αν η αντίληψή μας δεν είχε επιλεκτικό χαρακτήρα και απλώς αποτύπωνε στον εγκέφαλό μας "πιστά αντίγραφα" του εξωτερικού κόσμου, τα αχλάδια θα είχαν για τον καθένα την ίδια γεύση·  όλοι θα λαχταρούσαμε τη μυρωδιά του σκόρδου· σε όλους μας θα άρεσαν οι σούπες --ακόμη και στη Μαφάλντα!
Έχουμε δύο επιλογές για να δούμε αυτό τον κύβο.

Η πρώτη είναι να θεωρήσουμε ως έδρα πλησιέστερη σ' εμάς αυτή που περιέχεται στο κόκκινο πλαίσιο και έχει χρωματιστεί με εντονότερο γκρι χρώμα (σχήμα 2).
Σχήμα 1

Ο δυναμικός χαρακτήρας
της αντίληψης




Ένα σχετικά απλό παράδειγμα του δυναμικού χαρακτήρα της αντίληψης, άρα και της όρασης, αποτελεί ο κύβος του Necker (σχήμα 1).
Σχήμα 2
Αν όμως δούμε τον κύβο από διαφορετική οπτική γωνία (από διαφορετική άποψη), τότε μια άλλη έδρα έρχεται στο προσκήνιο, και φαίνεται πιο κοντά σ' εμάς: αυτή με κόκκινο περίγραμμα και εντονότερο γκρι χρώμα στο σχήμα 3.
Σχήμα 3
Αυτό σημαίνει ότι αλλαγή της οπτικής γωνίας σχετίζεται άμεσα με την προοπτική από την οποία βλέπουμε τον κύβο.

Αυτή η αλλαγή προοπτικής --η μετάβαση από τη μια οπτική γωνία στην άλλη--συνιστά κάθε φορά μια (κυριολεκτικά) διαφορετική θεώρηση του κύβου.
Δηλαδή μια διαφορετική ερμηνεία.
Συμπέρασμα


Όταν βλέπουμε ένα πρόσωπο, ένα αντικείμενο, μια δραστηριότητα, ή μια σκηνή, έχουμε ήδη απαντήσει --χωρίς, πολλές φορές, να το συνειδητοποιούμε--  σε μια σειρά από ερωτήματα.

Εδώ διατυπώνονται μερικά από αυτά:

1. Τι είμαστε έτοιμοι να δούμε;
2. Τι προσέλκυσε την προσοχή μας;
3.  Τι επιλέγουμε να δούμε;
4.  Ποια είναι η προηγούμενη εμπειρία μας από ένα πρόσωπο ή μια δραστηριότητα;
5.  Με ποιες ιδέες και ποια συναισθήματα βλέπουμε το πρόσωπο, το αντικείμενο;
6.  Μέσα σε ποιο περιβάλλον βλέπουμε το πρόσωπο ή το αντικείμενο;
Ο κύβος του Necker - επιλογή οπτικής γωνίας
Ο κύβος του Necker - οπτική γωνία 1
Ο κύβος του Necker - οπτική γωνία 2
M
M