Η φωνή (voice)

Η φωνή σχετίζεται, κατά κανόνα, με τα "εξωτερικά"-μορφολογικά γνωρίσματα των ρημάτων, και κυρίως με τις καταλήξεις τους.

Όπως βλέπετε στον πίνακα 1, οι καταλήξεις των ρημάτων μάς βοηθούν να τα ταξινομήσουμε σε δύο κατηγορίες:

Α. Στα ρήματα της ενεργητικής φωνής, με καταλήξεις στο α΄ και το β΄πρόσωπο:
-ω, -εις, -ώ, -άς, και -ώ, -είς.

Β. Στα ρήματα της παθητικής φωνής, με καταλήξεις στο α΄και το β΄πρόσωπο:
-ομαι, -εσαι, -ιέμαι, -ιέσαι, και -ούμαι, -είσαι.

Ρήμα: η διαφορά φωνής και διάθεσης

Πίνακας 1

Η διάθεση (diathesis)

Με τη διάθεση, από την άλλη, αξιοποιούμε τις καταλήξεις των ρημάτων (τις δύο φωνές) για να εκφράσουμε τη σχέση του Υποκειμένου:

1. Με τον εαυτό του.
2. Με το περιβάλλον του (πρόσωπα, πράγματα, δραστηριότητες, γεγονότα, και καταστάσεις).
3. Με τον πραγματικό δράστη της ενέργειας που δηλώνει το ρήμα.

Αυτό σημαίνει ότι η διάθεση αποτελεί μια μέθοδο για να σχηματίσουμε πλήρη εικόνα της σημασίας του ρήματος, δηλαδή της δραστηριότητας ή της κατάστασης, και ταυτόχρονα να κατανοήσουμε τις σχέσεις όλων όσοι μετέχουν.

Επειδή όμως ο βασικότερες μετέχων σε μια δραστηριότητα και σε μια κατάσταση είναι το Υποκείμενο (που αποτελεί την αφετηρία τους), η διάθεση του ρήματος σχετίζεται άμεσα με αυτό.

Διάγραμμα 1

Φωνή και Διάθεση: αντίπαλοι ή σύμμαχοι;

Δημιουργείται συχνά η εντύπωση πως η Φωνή και η Διάθεση των ρημάτων αποτελούν "αντίπαλες" γραμματικές κατηγορίες.

Η Φωνή θεωρείται "επιφανειακό" γνώρισμα των ρημάτων και συνδέεται, σχεδόν πάντα, με την ταξινόμησή τους σε συζυγίες, σε τάξεις, και τελικά με την κλίση τους σε όλους τους χρόνους και τις εγκλίσεις.

Ενώ η Διάθεση, όπως αναφέρει η Γραμματική του σχολείου, "είναι μια ιδιότητα του ρήματος με την οποία φαίνεται αν το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει ή απλώς βρίσκεται σε μια δεδομένη κατάσταση".

Η Φωνή και η Διάθεση, όμως, συνδέονται με δεσμούς ισχυρούς. Ας προσέξουμε το διάγραμμα 1:

Αφού οι ρηματικές καταλήξεις -ω και -μαι εκφράζουν αντιστοίχως την Ενεργητική και την Παθητική Φωνή, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι δύο Φωνές -άρα και οι καταλήξεις τους- λειτουργούν ως σύμβολα της Ενεργητικής και της Παθητικής Διάθεσης.

Αυτό σημαίνει ότι οι Φωνές (με τις καταλήξεις -ω και -μαι) και οι Διαθέσεις των ρημάτων δεν βρίσκονται σε ανταγωνιστική σχέση. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Αλληλοσυμπληρώνονται:

• Οι καταλήξεις των Φωνών (-ω και -μαι) συμβολίζουν τις Διαθέσεις των ρημάτων.
• Οι Διαθέσεις δεν μπορούν να αποδώσουν το πλούσιο σημασιακό περιεχόμενο των ρημάτων χωρίς τη βοήθεια αυτών των δύο καταλήξεων.